Parafia Wniebowzięcia NMP / Sanktuarium Matki Bożej Pokornej
ul. Cysterska 1, 47-430 Rudy
tel. (32) 410 30 57 lub 889 216 115, e-mail: parafia.rudy@gmail.com

Nasza parafia

Dzieje Kościoła w Rudach. 2014-11-29

Podobnie jak wszystkie kościoły cystersów, rudzka świątynia dedykowana została Najświętszej Maryi Pannie Wniebowziętej. Najstarsze wzmianki o tym kościele pochodzą z końca średniowiecza. M. Kutzner datuje powstanie obecnego kościoła na około 1300 rok. Zdaniem S. Rybandta pierwszy, tymczasowy kościół był budowany w Rudach w latach 1255—1258. Po wprowadzeniu się całego konwentu zakonników przystąpiono do budowy obecnego kościoła. Jego konsekracja miała mieć miejsce w 1303 roku. S. Rybandt łączy uroczystości konsekracyjne z darowizną dokonaną przez księcia Przemysława w 1303 roku. 
Kościół w Rudach jest zbudowany zgodnie z istniejącą wówczas w zakonie cysterskim koncepcją architektoniczną. Mamy tu do czynienia z trójnawową bazyliką z transeptem i czworobocznym prezbiterium, po którego bokach umieszczone są pary kaplic. Kaplice zostały przekształcone w okresie baroku. Świątynia rudzka przeniosła na teren Śląska tzw. schemat burgundzki, ustalony w Clairvaux, a często spotykany w kościołach cysterskich w Małopolsce. Schemat ten stosuje na sklepieniu układ przęseł tej samej długości w nawach głównej i bocznych. Taki układ przęseł był charakterystyczny dla architektury romańskiej. Charakterystyczne jest użycie do budowy cegły, a ograniczenie użycia kamienia do minimum. Poza tymi nielicznymi pozostałościami stylu romańskiego, kościół był budowany w stylu gotyckim. Znacznych zmian dokonano dopiero w okresie baroku, rokoko i empiryzmu, zgodnie z duchem czasu. 

W czasie rządów Andrzej a Emanuela Pospela (l 648—1679) cały klasztor, a także kościół zostały przebudowane. Przebudowę rozpoczęto w 1671 roku. Pracami kierował ksiązęco-biskupi architekt Melchior Wemer z Nysy. Do 1676 roku budowa kosztowała około siedem tysięcy guldenów (l 000 cegieł przedstawiało wtedy wartość 24 groszy). W kościele klasztornym wybudowano osiem ołtarzy, zafundowano srebrny pastorał i ciężką, srebrną monstrancję, którą następca ówczesnego opata przetopił na mniejszą z powodu zbyt dużego ciężaru. Budowę zakończył opat Józef I w 1680 roku. Wtedy to podwyższono mury nawy głównej, dach gontowy zastąpiono dachówkowym, rozebrano stojącą w ogrodzie klasztornym dzwonnicę, a na jej miejscu wybudowano nową, której cztery wieżyczki pokryto blachą. W 1700 roku dobudowano chór organowy. Te różne modyfikacje ujemnie wpłynęły na wygląd kościoła. By ukryć wszystkie powstałe w ten sposób różnice stylu, otynkowano kościół wewnątrz i z zewnątrz. 
W latach 1723—1726 wybudowano na południowej stronie kościoła kaplicę Matki Boskiej. Budowę rozpoczęto 22 maja 1723 roku, a konsekracja odbyła się 15 września 1726 roku, dokonał jej opat Józef II (1716—1755). Pod kaplicą wybudowano kryptę. Koszty budowy kaplicy wyniosły 2817 guldenów, 16 groszy i 10,5 hallerza. 
Kaplica zbudowana na planie prostokąta, zamknięta jest ścianą południową o ściętych narożach. W ścianie tej znajduje się półkolista absyda ołtarzowa. W zaokrąglonych narożach kaplicy są cztery nisze muszlowe, obramowane kolumnami, z posągami archaniołów:  Gabriela, Michała i Rafała oraz Anioła Stróża, wykonane zapewne przez J. Schuberta. Fresk na sklepieniu kaplicy przedstawia Matkę Bożą adorowaną przez świętego Bernarda. Wnęka absydy ujęta jest stiukową kotarą, podtrzymywaną przez dwa aniołki. W zwieńczeniu jest grupa aniołków z kartuszem, a w zamknięciu absydy okienko z glorią. Nad okienkiem znajduje się Gołębica — symbol Ducha Świętego. Ołtarz wykonany jest w stylu rokokowo-klasycystycznym, być może przy udziale J. Schuberta. Nad tabernakulum w ramie ujętej glorią promienistą znajduje się obraz Matki Boskiej Rudzkiej. Całe wnętrze kaplicy ozdobione jest bogatą dekoracją stiukową w postaci wazonów, medalionów z płaskorzeźbami, kartuszy i gzymsów. Stiukową dekoracja kaplicy oraz rzeźby i ołtarz pochodzą z lat 1785—1798.  Kaplica od kościoła oddzielona jest żelazną kratą, wykonaną przez mistrza ślusarskiego z Raciborza na wzór kraty w klasztorze w Henrykowie. Krata ta została zamówiona przez opata Józefa I w 1687 roku. Początkowo oddzielała ona część kościoła, w której znajdował się chór zakonny od reszty kościoła przeznaczonej dla wiernych. Po wybudowaniu kaplicy Matki Bożej przeniesiono ją na obecne miejsce. W trakcie budowy kaplicy maryjnej, w nocy 26 września 1724 roku w kościele wybuchł pożar, który zniszczył całą wieżę i przeniósł się na główny budynek klasztorny. Wszystkie dachy kościoła, kaplic, budynku mieszkalnego i pomieszczeń gospodarskich spłonęły. Ocalały tylko: zakrystia, archiwum, biblioteka i refektarz. W tej trudnej dla klasztoru sytuacji z pomocą materialną przybył książę raciborsko-opolski, który przeznaczył na odbudowę klasztoru sumę 1000 guldenów. Wykorzystując finansową pomoc księcia wybudowano na zachodniej strome kościoła masywną dzwon¬nicę i nową fasadę w stylu barokowym. Fasadę tę ukończono w 1790 roku. Pod koniec tego wieku uzupełniono dekorację sztukateryjną wewnątrz i na zewnątrz kościoła. W takim stanie kościół przetrwał do XX wieku. W latach 1930—1939 prowadzone były w nim prace restauracyjne. 
W styczniu 1945 roku w wyniku działań wojennych w kościele wybuchł pożar. Naruszył on główne elementy konstrukcyjne, w wyniku czego runął środkowy filar nawy, oraz sklepienie nawy równej i północnej nawy bocznej. Także sklepienie nad prezbiterium uległo częściowemu zawaleniu. W trakcie prac konserwatorskich, jakie później nastąpiły, wnętrze kościoła doprowadzono do pierwotnej formy, odbito tynki ze wszystkich ścian, ukazując wątek ceglany, a także architekturę romańsko-gotycką. Pracami renowacyjnymi kierował ówczesny proboszcz Ks. radca Emil Theodor Jatzek. W 1950 roku w częściowo odbudowanym po zniszczeniach wojennym kościele odprawiono pierwszą mszę święta, Pierwsze msze święte odprawiano przy ołtarzu w kaplicy Najświętszej Maryi Panny. 

wykonanie: e-parafia.net